Εννοιολογική, ιστορική και γλωσσολογική προσέγγιση της καρδιάς
Την καρδιά ως σύμβολο (❤️) τη συναντάμε παντού! Σε ρούχα,
κοσμήματα, γλυκά, διακοσμητικά κι ένα σωρό μικροαντικείμενα
καθημερινής χρήσης, μέχρι και στα emoji στο κινητό μας. Πρόκειται για ένα οικουμενικό σύμβολο – τη γνωστότερη ίσως συντομογραφία
επικοινωνίας των ανθρώπινων συναισθημάτων – που ταυτίζεται με την αγάπη, τον έρωτα και την τρυφερότητα. Παρά τον παγκόσμιο και μαζικό χαρακτήρα του συμβόλου, η συζήτηση σχετικά με την προέλευσή του είναι ακόμη ανοιχτή. Στην ενότητα αυτή θα παρουσιαστούν κάποιες από τις θεωρίες που έχουν προταθεί για την ιστορική του γενεαλογία, αλλά και οι σημαντικότεροι σταθμοί της εξέλιξής του ανά τους αιώνες.
Πώς γεννήθηκε το σύμβολο και πού οφείλει το σχήμα του; 3 απαντήσεις!
1) Σίλφιον: το αρχαίο αντισυλληπτικό φάρμακο
Μία από τις πιο δημοφιλείς θεωρίες υποστηρίζει, ότι το σύμβολο της καρδιάς, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, οφείλει το σχήμα του στο αρχαίο φυτό σίλφιον.
Το σίλφιον κατά την αρχαιότητα χρησιμοποιείται ως καρύκευμα, αλλά κυρίως ως αντισυλληπτικό φάρμακο. Η δημοφιλία του είναι τόσο μεγάλη, που η υπερκαλλιέργεια οδηγεί στην εξαφάνισή του!
Η ελληνική αποικία της αρχαίας Κυρήνης στη Β. Αφρική φημίζεται για την παραγωγή του σιλφίου, με τους κατοίκους της να
πλουτίζουν από την εξαγωγή του.
Προκειμένου να τιμήσουν το φυτό, αποτυπώνουν στα νομίσματά τους τον σπόρο του. Το σχήμα του παραπέμπει στο σημερινό σύμβολο της καρδιάς, δηλαδή σε έναν ανεστραμμένο κώνο, του οποίου η βάση σχηματίζει δύο ημισφαίρια.
Ενδεχομένως, ο συσχετισμός του φυτού με την αγάπη και το σεξ, λόγω των αντισυλληπτικών του ιδιοτήτων, να οδήγησαν στην πρώτη διάδοση του συμβόλου.
2) Βοτανική
Το σύμβολο της καρδιάς χρησιμοποιείται από διάφορους αρχαίους πολιτισμούς ως διακοσμητικό μοτίβο. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί ένα μενταγιόν με ανάγλυφο σχήμα καρδιάς (300-100 π.Χ.), δείγμα του πολιτισμού της κοιλάδας του Ινδού.
Πιστεύεται ότι, η έμπνευση γι’ αυτή την πρώιμη απεικόνιση της καρδιάς, ενδεχομένως να προέρχεται από τη φύση και συγκεκριμένα, από τα φύλλα της συκιάς, του νούφαρου και του κισσού.
Ιδιαίτερα ο κισσός ταυτίζεται, εδώ και αιώνες, με τις έννοιες της πίστης και της αφοσίωσης, γεγονός που ίσως έχει επηρεάσει τη σημερινή νοηματοδότηση του συμβόλου της καρδιάς.
3) Αριστοτέλης, Γαληνός και ανατομές ζώων στο Μεσαίωνα
«Η καρδιά διαθέτει 3 κοιλότητες και έχει σχήμα ανάποδου κουκουναριού με ένα βαθούλωμα στη μέση», υποστηρίζουν ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) και ο Γαληνός (129-περ.201 μ.Χ.).
Η πεποίθηση αυτή παραμένει κυρίαρχη μέχρι τον Μεσαίωνα, με αποτέλεσμα οι επιστήμονες/γιατροί του 13ου-14ου αιώνα να την λαμβάνουν ακόμη υπόψιν τους, όταν επιχειρούν να απεικονίσουν την ανθρώπινη καρδιά σε ιατρικά κείμενα.
Ωστόσο, δεν μπορούν να επιβεβαιώσουν εμπειρικά αυτή τη θεωρία, καθώς η καθολική Εκκλησία απαγορεύει τις νεκροτομές στο ανθρώπινο σώμα. Επομένως, οι απεικονίσεις τους συνδυάζουν τις παρατηρήσεις από ανατομές πουλιών, ερπετών και άλλων ζώων με τις περιγραφές του Αριστοτέλη και του Γαληνού.
Η τελική εικονογράφηση θυμίζει το σύμβολο της καρδιάς και, παρά το γεγονός, ότι τον 16ο αιώνα αποδεικνύεται ανατομικά λανθασμένη, επιβιώνει και διαδίδεται.
Η αυλική αγάπη του Μεσαίωνα
Κομβικό ρόλο στην εδραίωση του συμβόλου της καρδιάς παίζει η
λεγόμενη «αυλική αγάπη» (= courtly love) του Ύστερου Μεσαίωνα
(12ος-13ος αιώνας) και ο τρόπος που εικονογραφείται. Η έννοια αυτή περιγράφει τον ξεχωριστό τρόπο με τον οποίο, οι άνδρες των
φεουδαρχικών αυλών εκφράζουν την αγάπη τους προς μια κυρία. Της τραγουδούν με άρπα ή λύρα, δεσμεύουν την καρδιά τους και υπόσχονται να είναι αληθινοί για πάντα.
Η πρακτική αυτή ξεκινά από τη Γαλλία τον 12ο αιώνα, διαδίδεται σταδιακά σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και εδραιώνει την αγάπη ως κοινωνική αξία. Μαζί με το αυλικό τραγούδι, διαδίδεται και η εικονογραφία της καρδιάς, η οποία, ως σύμβολο πλέον, ταυτίζεται με την αγάπη και χρησιμοποιείται με σκοπό να εξυμνήσει το ρομαντισμό.
Η πιο παλιά απεικόνιση της καρδιάς στο πλαίσιο της
εικονογράφησης της αυλικής αγάπης εμφανίζεται στο γαλλικό
χειρόγραφο «Roman de la poire» (13ος αιώνας). Σε αυτή, ένας νεαρός άνδρας δίνει την καρδιά του στην ερωμένη του. Μια ακόμη
χαρακτηριστική απεικόνιση του συμβόλου της καρδιάς συναντάμε και στο μεσαιωνικό έργο «Alexander romance» (14ος αιώνας).
Η διάδοση της καρδιάς ως διακοσμητικό μοτίβο
Από τον 15ο αιώνα και έπειτα, η καρδιά ως διακοσμητικό μοτίβο εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη.
Εκτός από τα χειρόγραφα, τη συναντάμε σε καρφίτσες, μενταγιόν, χτένες, σεντούκια, λαβές σπαθιών, ταπισερί και οικόσημα.
Παράλληλα, με τη διάδοση της χαρτοπαιξίας, η καρδιά (ή κούπα) καθιερώνεται ως ένα από τα 4 σύμβολα της τράπουλας, αντιπροσωπεύοντας την κοινωνική τάξη των κληρικών.
Η καρδιά στη θρησκευτική τέχνη
Η καρδιά, εκτός από κοσμικό σύμβολο αγάπης, αποκτά και
θρησκευτική διάσταση. Συνδέεται με τη διάδοση της πίστης στην Ιερή
Καρδιά του Ιησού, που οφείλεται στα οράματα της καθολικής Αγίας
Marguerite-Marie Alacoque (1647-1690). Η καρδιά εμφανίζεται τόσο
σε ζωγραφικά έργα όσο και σε βιτρό. Απεικονίζεται συνήθως να
ακτινοβολεί φως, ενώ την περιβάλλει ένα αγκάθινο στεφάνι. Η πιο διάσημη εκκλησία, αφιερωμένη στην Ιερή Καρδιά του Ιησού είναι η Βασιλική της Sacré Coeur (Ιερή καρδιά) στη Μονμάρτη.
Ο Άγιος Βαλεντίνος
Ένας ακόμη σημαντικός σταθμός για τη διάδοση της καρδιάς είναι η καθιέρωση του εορτασμού της ημέρας του Αγίου Βαλεντίνου. Παρόλο που η 14η Φεβρουαρίου αναγνωρίζεται ως ημέρα μνήμης του Αγίου από το 496 μ.Χ., η δημοτικότητα της γιορτής αυξάνεται κατακόρυφα πολλά
χρόνια αργότερα, τον 17ο αιώνα.
Χαρακτηριστικό της ημέρας αυτής είναι οι ευχετήριες κάρτες που ανταλλάσσουν μεταξύ τους οι ερωτευμένοι, οι οποίες στολίζονται με καρδιές, λουλούδια και φτερωτούς Έρωτες. Κατά τον 17ο αιώνα, η κατασκευή των καρτών είναι χειροποίητη, αλλά με την έλευση της Βιομηχανικής Επανάστασης, η παραγωγή τους γίνεται μαζική.
Η βικτωριανή εμμονή με τις περίτεχνες αυτές κάρτες, στα μέση και τέλη του 19ου αιώνα, μετατρέπει τη γιορτή σε αυτό που γνωρίζουμε σήμερα!
Τα πρώτα emojis
Τελευταίος σταθμός στην εξέλιξη του συμβόλου είναι η κυκλοφορία των πρώτων emojis, το 1999. Πρόκειται για ιδεογράμματα
και φατσούλες, που κυκλοφορούν από τον ιαπωνικό πάροχο NTT DoCoMo και προορίζονται για χρήση στην κινητή τηλεφωνία.
Η πρώτη σειρά αποτελείται από 176 σύμβολα, ανάμεσα στα οποία και 5 καρδιές.
Σήμερα, υπάρχουν πάνω από 30 emojis καρδιάς με διαφορετικές μορφές και χρώματα, τα οποία χρησιμοποιούνται καθημερινά από εκατομμύρια ανθρώπους στα social media. Η καρδιά είναι πιο διαδεδομένη από πότε!
Ι ❤️ NY
Το Ι ❤️ NY είναι ένα από το πιο δημοφιλή λογότυπα παγκοσμίως! Σχεδιασμένο από τον Milton Glaser το 1977, σκοπό έχει να ενισχύσει την τουριστική κίνηση της Νέας Υόρκης, στο πλαίσιο διαφημιστικής
καμπάνιας. Με αυτή την αφορμή, το σύμβολο της καρδιάς αποκτά νέα νοηματοδότηση και ταυτίζεται με την λέξη «αγαπώ». Η χρήση του επεκτείνεται και πλέον, δεν αφορά μόνο την αγάπη μεταξύ εραστών, αλλά εκφράζει την αγάπη σε όλο της το φάσμα, όπως είναι για παράδειγμα η αγάπη ενός ατόμου για μια πόλη.
